Een namaakreferendum over een namaaktoren, zo typeerde Wouter van Eck van GroenLinks het eerste Nijmeegse referendum. Daarmee had hij duidelijk een punt.

Want de beslissing om in het Valkhofpark een oud uitziende toren te bouwen – waarvan niemand nog weet hoe die eruit komt te zien – is niet aan de Nijmeegse bevolking aangezien het park een rijksmonument is. Net zomin als Amsterdam niet even per referendum kan besluiten om het Paleis op de Dam te verbouwen. Gezien de eerdere mislukte pogingen om (delen van) de voormalige burcht te herbouwen, is het zo goed als uitgesloten dat de rijksoverheid deze keer wel toestemming geeft.

Dat werd nog benadrukt toen in de week voor het referendum staatssecretaris Medy van der Laan (D66) op basis van het advies van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg per brief haar visie liet weten. Daarin concludeerde ze „dat herbouw van een donjon op het Valkhof strijdig is met de cultuurhistorische betekenis van het park en geen bijdrage levert aan een ontwikkeling die vanuit oogpunt van cultuurhistorie gewenst is.” Eenvoudiger gezegd: in het monumentale Valkhofpark hoort geen nagemaakte toren en geschiedkundig gezien is het een aanfluiting.

Met een vinnig commentaar huilde en nuilde De Gelderlander als spreekbuis van de Valkhofvereniging dat de staatssecretaris hiermee het referendum beïnvloedde. Ook burgemeester Guusje ter Horst liet zich niet onbetuigd en sprak van een buitengewoon vreemde actie. Terwijl beiden wisten dat de gemeente zelf de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg hierover had benaderd. De woordvoerder van de rijksdiensten bevestigt dit: „De gemeente wilde weten wat het rijk van de voorlopige plannen vond en de staatssecretaris antwoordde op basis daarvan bewust nog voor het referendum opdat haar argumenten een rol konden spelen.”

Wel een buitengewoon vreemde actie was de vervolgbrief die de staatssecretaris prompt de volgende dag erachteraan stuurde. Nog merkwaardiger was dat de plaatselijke lijsttrekker van D66 daar meteen over beschikte en er diezelfde avond mee zwaaide tijdens een debat. In haar tweede brief lichtte de staatssecretaris toe dat ze pas een definitief oordeel kon geven als er een concreet plan ligt. En dat was precies het probleem bij het referendum: de kiezer moest oordelen met een ja of nee over een volstrekt vaag voornemen dat niet was uitgewerkt. Ook in dat opzicht is het referendum over de donjon dus een misser. Of zoals SP-fractievoorzitter Hans van Hooft jr het verwoordde tijdens het debat over de randvoorwaarden: „U koopt toch ook geen huis zonder te weten hoe het eruitziet?”

Dat het referendum desondanks toch doorging, komt neer op kiezersbedrog. Het was beter geweest om het referendum af te gelasten en eerst te komen met een uitgewerkt en haalbaar plan waar het rijk zich in kan vinden. Nu werd de kiezer bedot en voorgehouden dat Nijmegen iets in de melk had te brokkelen. Het doordrukken van dit eerste Nijmeegse referendum beschouwt de plaatselijke D66-afdeling als haar grootste politieke wapenfeit van de afgelopen collegeperiode. Als dit de democratie is die de lokale afdeling van D66 voorstaat, staat Nijmegen nog veel onzin te wachten.