De manier waarop McNamara praat, doet denken aan Donald Rumsfeld, nu al twee kabinetsperiodes lang minister van defensie onder Bush. Rumsfeld is een ogenschijnlijk vriendelijke man, maar net als bij McNamara kleeft er bloed aan zijn handen, veel bloed. Rumsfeld is verantwoordelijk voor Amerika’s nieuwe Vietnam, de oorlog in Irak.

Op andere momenten doet McNamara denken aan Colin Powell, de ‘goede soldaat’ die het My Laischandaal van 1968 in de doofpot probeerde te stoppen, toen Amerikaanse soldaten een compleet dorp van 347 onschuldige Vietnamese burgers bruut afslachtten. Met deze houding schopte Powell het tot generaal en bracht hij het uiteindelijk tot minister van buitenlandse zaken onder Bush. Dat hij een presentatie vol leugens over Saddam Hoesseins niet bestaande massavernietigingswapens tegenover de Verenigde Naties moest houden om een invasie te rechtvaardigen, leek hem niet te deren.

Robert McNamara krijgt in deze documentaire een vrijbrief om zijn geweten te sussen. Als oude knar van 86 komt hij vriendelijk en gevoelig over en geregeld staan de tranen in zijn ogen. Met de jaren is hij misschien milder geworden, maar ten tijde van de Tweede Wereldoorlog zorgden zijn statistische analyses van bombardementen van Japanse steden er wel voor dat ze nog efficiënter werden. Zoals het bombardement op Tokio, waarbij in een nacht maar liefst 100.000 burgers de dood vonden. McNamara merkt op dat als de Amerikanen de oorlog hadden verloren, hij en generaal LeMay waren berecht als oorlogsmisdadigers.

Het lijkt alsof McNamara de hand in eigen boezem steekt, maar de milde grijsaard van nu was een arrogante havik ten tijde van de Cubaanse raketcrisis in 1962 en de oorlog in Vietnam. In de documentaire wil hij gedeeltelijk met de eer strijken voor het afwenden van de raketcrisis die een kernoorlog met Rusland voorkwam en het plan om alle Amerikaanse troepen uiterlijk in 1965 terug te trekken uit Vietnam. Deze eer komt echter geheel toe aan John F. Kennedy en diens broer Robert.

McNamara was juist van de harde lijn. Onder Kennedy’s opvolger Johnson wordt die lijn zeer duidelijk als er in plaats van soldaten terug te trekken juist 175.000 soldaten meer naar Vietnam worden gestuurd. Aanleiding daarvoor vormde het incident in de Golf van Tonkin in 1964 waar het Amerikaanse oorlogsschip de Maddox zou zijn aangevallen met torpedo’s door Noord-Vietnam. Dit bleek een regelrechte leugen waar McNamara wel degelijk van op de hoogte was, ook al beweert hij verkeerd te zijn ingelicht. De oorlogsverklaring die hierop volgde, gaf Johnson onvoorwaardelijke en eenzijdige oorlogsbevoegdheden.

Na het kabinet-Johnson werd McNamara hoofd van de Wereldbank, wat hij tot 1981 is gebleven. De documentaire vermeldt dat hij zich sindsdien bezighoudt met het oplossen van vraagstukken als armoede, wereldgezondheid en economische ontwikkeling. Het is overduidelijk dat documentairemaker Errol Morris hem overal mee weg laat komen. Anders had hij geweten dat het juist de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds zijn die met wurgende leningen landen die rijk zijn aan grondstoffen als olie, gas, goud, diamanten en mineralen, systematisch in economische slavernij houden.

Morris lijkt aan het slot een kritische vraag te stellenals hij McNamara vraagt of hij zich verantwoordelijk voeltvoor de oorlog in Vietnam. McNamara weigert zich daaroveruit te spreken en blijft liever hangen in zijn eigenfog of war door het hele proces als oneindig complex te beschouwen. Het enige complex waar McNamara echter in is blijven hangen, is het militair-industriële complex. Eisenhower waarschuwde bij zijn aftreden in een televisietoespraak al voor de gevaren van deze machtige groep oorlogszuchtige zakenmensen. John en Robert Kennedy waren de laatsten die deze groep probeerden tegen te houden en betaalden daarvoor met hun leven.

De keuze van het NSF om deze documentaire van drie jaar geleden te vertonen waarin een voormalige Amerikaanse regeringsmedewerker de gelegenheid krijgt boter op zijn hoofd te smeren, is daarom ongelukkig. De organisatie had er beter aan gedaan de documentaire Why We Fight van Eugene Jarecki uit 2005 te laten zien. Hierin wordt de macht van het militair-industriële complex, waar ook Robert Strange McNamara deel van uitmaakt, aan de kaak gesteld.

Buro Jansen & Janssen zijn Rick Timmerman en Wil van der Schans. Om beurten geven de onderzoekers een verhandeling over de bevoegdheden van de AIVD en politie die fiks zijn uitgebreid door de nieuwe antiterrorismewetgeving. Wil van der Schans laat met een opsomming zien dat terrorisme een kapstok is waaraan allerlei maatregelen worden opgehangen die voor 11 september 2001 ondenkbaar waren. Zo kunnen inlichtingendiensten in een nieuw aan te nemen wet processen nog sterker beïnvloeden door selectief informatie te leveren aan de rechter. Advocaten die de verdediging voeren, mogen niet bij het getuigen van de AIVD zijn waardoor het ze onmogelijk wordt gemaakt de zo aangeleverde bewijzen te controleren of te ontlasten. Daarnaast kan iemand die van terrorisme wordt verdacht een voorarrest krijgen van twee jaar zonder inzage te krijgen in zijn dossier. Hierdoor is er geen fatsoenlijke verdediging mogelijk voor onschuldigen die in de cel belanden. Andere wetgeving biedt de politie ruimere bevoegdheden. Al bij slechts een vage aanwijzing van terrorisme mag de politie ieders telefoon- en internetverkeer aftappen. Dat gebeurt inmiddels op grote schaal: in geen land ter wereld tapt de politie zoveel telefoons af als in Nederland. En zelfs zonder dat er sprake is van een verdenking kan justitie sinds 1 januari bij bedrijven alle persoonlijke gegevens opvragen van klanten. Deze informatie kan de politie eindeloos bewaren in een zogeheten themaregister, zonder dat de burger dat krijgt te horen.

Onder het mom van terrorismebestrijding zijn tal van wetten in gang gezet die juist de vrijheid en privacy aantasten, stellen Jansen & Janssen. „Na 11 september is zwaar ingezet op wetgeving om terrorisme te bestrijden, in plaats van te kijken naar de voedingsbodem. Maar ja, de dialoog aangaan wordt gezien als een vergoelijking”, aldus Van der Schans. Wat de juridische aanpak problematisch maakt, is dat die zich richt op het verhinderen van mogelijk terrorisme. Maar hoe herken je een toekomstig terrorist? Het is volstrekt onduidelijk waar je dat op moet baseren. Van der Schans: „Het begrip terrorisme wordt nu steeds meer opgerekt. Bijvoorbeeld door de intentie strafbaar te maken, zonder dat iemand iets gedaan heeft.” Volgens die steeds enger wordende benadering hadden mensen die in de jaren tachtig met solidariteitsgroepen de bevrijdingsbewegingen in bijvoorbeeld Zuid-Amerika of Vietnam steunden nu wellicht onder de terrorismewetgeving gevallen.

Bovendien blijkt uit de zwartboeken die Jansen & Janssen samen met Louis Sévèke maakten dat veiligheidsdiensten militante groeperingen proberen aan te zetten tot geweld door ze bijvoorbeeld via een omweg wapens te leveren. Ook de media krijgen een veeg uit de pan. „De Hofstadgroep klinkt kinky,” zegt Timmerman. Aanhoudingen verschijnen vaak spectaculair in de pers. Hierdoor ontstaat een angstbeeld van een terroristische dreiging. Volgens Timmerman zijn er in Nederland inmiddels zo’n honderdvijftig arrestaties verricht op grond van terrorismebestrijding. „Maar de gronden waarop dat gebeurde, waren allemaal vrij onschuldig en de meesten zijn daarna vrijgesproken”. Daarmee ontstaat wel een ander benauwd beeld: met de antiterrorismewetgeving kan onderhand iedereen in Nederland willekeurig worden vastgezet.

Volgens Van der Schans is het toch vooral de politiek die compleet los gaat met de nieuwe wetgeving en uitbreiding van opsporingsbevoegdheden. Daarbij verwijt hij dat links het debat hierover niet durft aan te gaan, uit angst de schuld te krijgen als er daadwerkelijk een flinke aanslag plaatsvindt.