[ verder ]
---
|Column|
Intrigant

---
Nijmeegse Zaken
---
Ingezonden brief
---
[ cartoon ]
---
Anoniem solliciteren
---
[ meest gelezen ]
---
Artikel:
Nijmegen woongroepstad van Nederland
Editie: juni 2004

---
Artikel:
Eddie en Alex van Halen
en hun Nijmeegse wortels <
Editie: februari 2011

---
Artikel:
Braams blik
Editie: juli 2013

---
Artikel:
Het Stadskrantstatendebat Editie: februari 2011

---

De folly van Nijmegen

Het huidige referendum over de donjon komt voort uit de voortdurende pogingen van de Valkhofvereniging om de complete Valkhofburcht te herbouwen. Als het rijk er geen stokje voor had gestoken, had er nu een compleet fantasiekasteel op het Valkhof gestaan.

door Max van Wel

De Valkhofvereniging ijvert al sinds haar oprichting in 1978 voor herbouw van de gesloopte burcht op de Valkhof. Als eerste opstap daartoe wil ze dat in het Valkhofpark de contouren van de burcht worden aangegeven. Bij het herstel van het park in de jaren tachtig kiest stadsarchitect Roukema – met toestemming van de Rijksdienst voor Monumentenzorg – echter voor een reconstructie die de romantische aanleg van het landschapspark versterkt.

De Valkhofvereniging laat zich daardoor niet uit het veld slaan en roept een stichting in het leven om de herbouw van de burcht stap voor stap te realiseren. In 1988 stelt de gemeente een adviescommissie in bestaande uit de Nijmeegse Monumentencommissie en drie externe deskundigen. Deze concludeert „dat het nabouwen van de burcht of onderdelen daarvan op de oorspronkelijke plaats niet toelaatbaar is.” Omdat het Valkhof bescherming geniet als Rijksmonument en Beschermd Stadsgezicht, acht het college van B en W de wettelijke obstakels voor herbouw te groot en worden de plannen geschrapt.

Vervolgens pakt de Valkhofvereniging het nog grootser aan met de Projectgroep Valkhofburcht. Dit is een samenwerkingsverband tussen de Valkhofvereniging en projectontwikkelaar ICE met bouwbedrijven, onderzoeksbureaus en architecten (onder wie Wim Kol). Met een zorgvuldig voorbereide, flitsende multimediapresentatie van de nieuwe plannen overdondert de projectgroep eind 1995 de gemeenteraad.

Het college van B en W zegt daarop toe de initiatiefnemers een kans te willen geven, ondanks dat cultuurwethouder Alofs van D66 weigert medewerking te verlenen en de gemeentelijke Monumentencommissie een volledige afwijzing van de plannen adviseert. Vanwege het verzet dat de plannen oproepen, houdt de gemeente begin 1996 een stadsraadpleging onder de bevolking. Daaruit blijkt dat de meningen verdeeld zijn (44 procent is voor herbouw en 47 procent wil het park behouden).

Dan is het op 12 juli 1996 aan de gemeenteraad om te beslissen. De publieke tribune kan de toeloop niet aan en vele belangstellenden moeten de raadsvergadering elders via een scherm volgen. De vele onduidelijkheden over de plannen verhinderen niet dat het raadsvoorstel om medewerking te verlenen aan de Projectgroep uiteindelijk wordt aanvaard met 21 stemmen voor en 18 tegen. Maar daarmee blijkt het pleit nog niet beslecht.


Om de gemeente tijd en geld te besparen, stuurt staatssecretaris Nuis van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen op 24 januari 1997 een brief die de voorgenomen herbouw van de Valkhofburcht onderuithaalt. Nuis wijst op de drievoudige monumentale bescherming van het Valkhofpark (zie kader rechtsboven) en stelt „dat er in dit geval geen ruimte is voor grootschalige initiatieven, ook niet onder de noemer van historische reconstructie of inspiratie.”

Wat tien jaar geleden mooi werd gevonden: de complete nieuwbouw van de Valkhofburcht zoals men toen dacht dat die er ooit uitzag.
Montage van de toekomstige Valkhofburcht, zoals gepresenteerd in de stadsraadpleging voorjaar 1996.
fotomontage: Toon van Ginsbergen

Klik op het plaatje om het te vergroten.

PvdA-wethouder Thielen is verontwaardigd over dit ongevraagde, negatieve advies nog voor dat de plannen zijn uitgewerkt. Vanuit de gedachte dat het rijk later wel is te overtuigen, wordt onverdroten op de ingeslagen weg voortgegaan en architecten mogen voor een jury ontwerpen indienen. Op 2 oktober 1997 herhaalt Nuis de bezwaren tegen de herbouw van de burcht en geeft nogmaals aan dat hij een vergunning daarvoor zal afwijzen.

Om die bezwaren te ondervangen, wijzigt de projectontwikkelaar het bouwplan zodanig dat er van het beoogde kasteel weinig meer overblijft dan de reuzentoren (nu donjon genoemd) en wordt vooral de omgeving van het park volgebouwd. Na de presentatie daarvan in december 1997 begint de steun in de gemeenteraad hiervoor af te brokkelen, want het is iets totaal anders geworden dan wat de bedoeling was. Dat is eind maart 1998 ook de bittere conclusie van de Valkhofvereniging. Door het pact met de projectontwikkelaar haalde ze het paard van Troje in huis waar ze geen vat meer op heeft.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 1998 komt er een collegeakkoord tussen PvdA, GroenLinks en CDA waarin wordt afgezien van herbouw. In het najaar van 1998 stemt de gemeenteraad de plannen definitief weg.

Een nieuw hoofdstuk begint in 2005. In een onderonsje met de voormalige wethouder Thielen, nu als voorzitter van de Stichting Nijmegen 2000, krijgt de Valkhofvereniging steun om een tijdelijke neptoren te plaatsen als onderdeel van de jubileumfeesten. Onder de bezoekers laat de Valkhofvereniging handtekeningen ophalen, waarmee ze een referendum aanvraagt over de herbouw van de donjon, zoals de reuzentoren van het voormalige kasteel nu foutief wordt aangeduid.

Om kosten te besparen en een hoge opkomst te bewerkstelligen, wordt dit referendum tegelijk met de gemeenteraadsverkiezingen van 7 maart gehouden. Door de versnelde procedure is de vraagstelling slordig en ontbreekt de tijd voor een goed debat over de voor- en nadelen van de herbouw. Maar erger is dat niet eerst het advies is afgewacht van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) en de Rijksdienst voor Monumentenzorg (RDMZ). Want Nijmegen kan in het Valkhofpark nog zo graag een toren willen bouwen die er oud uitziet, als de rijksdiensten negatief adviseren, is het referendum meteen een farce en kan het net zo goed worden afgelast. Het advies van de rijksdiensten komt pas twee weken voor het referendum en was bij het ter perse gaan van dit nummer nog niet bekend.



 
Driemaal beschermd


Het Valkhof is een van de oudste stadsparken van Nederland en wordt als nationaal monument door het rijk op drie manieren beschermd.

Allereerst is de bodem van het Valkhof een uniek archeologisch monument dat valt onder de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). Deze nationale en internationale archeologische toplocatie bevat vele sporen uit verschillende perioden en is nog relatief onaangetast.

Ten tweede is het park op het Valkhof een rijksmonument dat valt onder de Rijksdienst voor Monumentenzorg (RDMZ). Het geldt als een van de laatste parken in Nederland waar de romantische aanleg zo goed bewaard is gebleven. Kenmerkend voor dit soort parken zijn ruïnes die de vergankelijkheid symboliseren en een nieuw te bouwen donjon is daarmee in tegenspraak.

Ten derde is het Valkhof een beschermd stadsgezicht omdat het een belangrijk onderdeel is van de grote stadsuitleg na de ontmanteling van de vestingmuren eind negentiende eeuw, die als een van de meest waardevolle elementen van de Nijmeegse architectuur wordt gezien.

Voor alle veranderingen van het Valkhof moet Nijmegen eerst toestemming krijgen van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. De rijksdiensten RDMZ en ROB adviseren daarbij.


 
Alternatieven voor de donjon

Aan de nieuwbouw van een oud lijkende toren op het Valkhof kleven bezwaren en risico’s. Het wordt tijd om het blikveld eens te verruimen en te kijken naar andere mogelijkheden.

door Max van Wel


Het grootste obstakel voor de nieuwe donjon is de plek waar die moet komen. Die plek is het enige historische aan de nieuwe toren. Het bouwsel zelf kan alleen maar een fantasieproduct zijn van hoe we nu denken dat die er toen uitzag. Want er zijn geen bouwtekeningen en oude afbeeldingen spreken elkaar tegen (zie de voorkant van dit nummer). Over de gebruikte materialen bestaan alleen vermoedens, net als over de hoogte die geschat wordt tussen 37 en 50 meter. Zogenaamde herbouw is net zo’n blunder als de sloop van het origineel, want van een serieuze kopie kan nooit sprake zijn.

Omdat de nieuw te bouwen toren slechts een interpretatie is die dient om een idee te geven, doet de historische plaats er in feite ook niet meer toe. Het monumentale Valkhofpark met zijn rijke historische bodem kan gespaard blijven door de nieuwe donjon elders te bouwen. Bijvoorbeeld waar nu het lelijke Belvoir Hotel zo in het zicht staat. Die plek biedt een minstens zo imposant uitzicht over de stad, het achterland en de rivier. Bovendien is het een welkome verlenging van de Nijmeegse skyline die het aanzicht van Nijmegen aanzienlijk verbetert voor het binnenkomende en uitgaande verkeer. Met een beetje goede wil kan de Valkhofvereniging daar later ook nog haar grote droom vervullen en er de complete burcht omheen bouwen. Goed, er moet dan wel wat worden gesloopt, maar er hoeft tenminste geen historisch monument zoals het Valkhofpark voor te worden aangetast.

De complete burcht met toren kan ook op een andere steenworp afstand van het Valkhof worden nagebouwd, namelijk waar nu De Lindenberg staat die over tien jaar tegen de vlakte gaat. Deze grond heeft geen historische waarde, en voor de totale skyline van Nijmegen zijn die paar meters kinnesinne. Voor de originaliteit kan het geheel in spiegelbeeld worden gebouwd.

Een derde mogelijkheid is elke tien jaar de steigerconstructie terug te laten komen. Voormalig stadsarchitect Hoeke bedacht voor deze nieuwe traditie al de naam ‘torenjaar’. Zo blijft het tenminste een bijzondere attractie. Bij elk torenjaar kunnen dan de laatste wetenschappelijke bevindingen worden verwerkt over hoe de toren er mogelijk uit heeft gezien. Groot voordeel in vergelijking met een vaste toren is dat Nijmegen niet het risico loopt met een eeuwige miskleun te worden opgezadeld als later blijkt dat de toren er anders uitzag. Ook is er geen risico dat de gemeenschap alsnog financieel moet bijspringen als de commerciële exploitatie vastloopt, zoals dat bij het Triavium gebeurde. Want je kunt toch moeilijk zo’n prestigeobject slopen of ongebruikt laten staan wanneer de uitbater failliet gaat.

Belangrijkste argument voor de nieuwbouw van de donjon is dat Nijmegen daarmee een nieuw icoon krijgt met een prachtig uitzicht. Maar Nijmegen maakt zich eerder belachelijk met zo’n fantasiebouwsel dat historisch net zo min is te verantwoorden als de huidige steigerconstructie. In plaats daarvan kan dan beter worden gekozen voor een eigentijds ontwerp dat als markant symbool van de stad kan dienen, net zoals de Euromast dat is voor Rotterdam. Een geschikte plek daarvoor biedt het desolate Traianusplein. Daarmee zet de oudste stad van Nederland zich meteen op de kaart als moderne city met een unieke attractie die zijn weerga niet kent in Oost-Nederland. Met bovenin een ruim restaurant en conferentieruimtes is het behalve een toeristische trekpleister ook nog eens een commercieel uiterst aantrekkelijk trefpunt voor het zakenleven.

 

Webmaster: Joris Teepe